Atrium - czym jest? Atrium we współczesnej architekturze

Atrium, czyli prostokątne reprezentacyjne pomieszczenie w centralnej części budynku z wysokim sufitem, wokół którego rozmieszczone są pomieszczenia na jednej lub dwóch kondygnacjach. Sprawdź, jak wyglądało atrium za czasów Cesarstwa Rzymskiego i jak projektują ten rodzaj pomieszczenia współcześni architekci. Podpowiadamy jak zbudować w nowoczesnym domu zachwycające atrium i dlaczego warto pokusić się o taki układ domu.

Atrium po raz pierwszy pojawiło się w architekturze Cesarstwa Rzymskiego, wówczas było to pomieszczenie o charakterze reprezentacyjnym. Wokół atrium były rozmieszczone pokoje i inne pomieszczenia. W rzymskim atrium na środku znajdował się basen lub pięknie zdobiony zbiornik na wodę deszczową, którą odprowadzano z dachu całego budynku właśnie do atrium. Z tego też powodu atrium było pomieszczeniem bez zadaszenia lub z częściowym zadaszeniem. Później architekci do ów zbiornika dodali fontannę, która jak każdy element rzymskiej architektury była prawdziwym dziełem sztuki.

W większych obiektach takich jak zamki i pałace atrium pełniło funkcję dziedzińca otoczonego kolumnadą lub krużgankami. Atrium z biegiem czasu stało się jednym z najważniejszych pomieszczeń w rzymskich budynkach, w którym kwitło życie towarzyskie. Obecnie atrium przeżywa wielki renesans, ten rodzaj pomieszczenia można spotkać w nowoczesnych biurowcach, galeriach handlowych, a także w ultranowoczesnych domach i apartamentowcach.

Co to jest atrium?

Atrium w architekturze sakralnej i historycznej

W architekturze sakralnej atrium wykształciło się jako element przejściowy pomiędzy przestrzenią świecką a świętą. W budowlach wczesnochrześcijańskich, takich jak bazyliki z IV i V wieku, atrium przybierało formę otwartego dziedzińca otoczonego krużgankami (tzw. quadriporticus), pełniącego funkcję miejsca przygotowania duchowego wiernych przed wejściem do świątyni. W jego centralnej części często znajdował się zbiornik wodny służący do rytualnych ablucji, co miało wymiar zarówno praktyczny, jak i symboliczny - oczyszczenia przed uczestnictwem w liturgii. Atrium stanowiło też strefę spotkań wspólnoty wiernych, integrując funkcje społeczne i religijne.

W architekturze bizantyjskiej i romańskiej atrium uległo przekształceniom, zachowując jednak funkcję pośredniczącą między przestrzenią publiczną a sakralną. W średniowiecznych klasztorach dziedzińce otoczone krużgankami nabrały charakteru kontemplacyjnego - były miejscem wyciszenia i medytacji. W świeckiej architekturze rezydencjonalnej (np. rzymskich domus czy późniejszych pałacach włoskiego renesansu), atrium stanowiło przestrzeń reprezentacyjną i komunikacyjną, wokół której organizowano rozkład wnętrz.

Atria w budowlach historycznych pełniły zatem różnorodne funkcje: od miejsca spotkań i przyjęć, przez przestrzeń przejściową, aż po sacrum i centrum codziennego życia. Ich obecność w świątyniach, klasztorach i rezydencjach świadczy o uniwersalności tego rozwiązania oraz jego zdolności do adaptacji do zmieniających się potrzeb funkcjonalnych i symbolicznych.

Atrium we współczesnej architekturze

Atrium dziś wraca w nowoczesnej architekturze jako przestrzeń o roli zarówno funkcjonalnej, jak i reprezentacyjnej. W dobie poszukiwania przestrzeni otwartej, światła dziennego i integracji funkcji wewnętrznych z zewnętrznymi, atrium stało się jednym z najbardziej pożądanych rozwiązań we współczesnym projektowaniu budynków.

Od niedawna atrium cieszy się dużą popularnością również w Polsce, bardzo często można je spotkać w dużych galeriach handlowych. W tego typu obiektach atrium coraz częściej gubi swój pierwotny czworokątny kształt i przyjmuje fantazyjne nieregularne kształty. W centrach handlowych atrium stanowi najczęściej rozrywkową część obiektu, w której mieszczą się kawiarnie i odbywają się liczne atrakcje dla klientów. Zaletą takiego rozwiązania jest możliwość obserwacji atrium z każdego piętra obiektu. Atrium organizuje zatem komunikację wertykalną budynku (schody, windy), integruje funkcje i staje się orientacyjnym centrum. Pozwala na naturalne doświetlenie i wentylację wnętrz, zmniejszając zużycie energii, a zarazem nadaje całej strukturze prestiżowy, reprezentacyjny charakter.

Przykładem współczesnego atrium są nowoczesne zamknięte osiedla. Nowoczesne apartamentowce są ustawione w taki sposób, żeby pośrodku powstał niewielki plac na wzór rzymskiego dziedzińca, na którym znajduje plac zabaw dla dzieci, ławki i stoliki dla mieszkańców. Atrium w takiej zabudowie skupia lokalną społeczność i jest namiastką ogrodu.

Atrium w budynkach publicznych

We współczesnej architekturze publicznej atrium funkcjonuje jako miejsce spotkań, komunikacji i doświadczania przestrzeni. W galeriach handlowych, biurowcach, muzeach czy kampusach uniwersyteckich pełni funkcję holu głównego, często wysokiego na kilka kondygnacji i doświetlonego naturalnym światłem.

Atrium jako przestrzeń mieszkalna

W architekturze mieszkaniowej atrium pełni rolę dziedzińca, prywatnego ogrodu lub salonu otwartego na niebo. Zarówno w domach jednorodzinnych, jak i w osiedlach wielorodzinnych stanowi serce budynku, wokół którego organizowane są pozostałe funkcje. Jego zastosowanie pozwala na wprowadzenie naturalnego światła do wnętrz, zapewnienie wentylacji krzyżowej oraz stworzenie kameralnej przestrzeni do relaksu. W budownictwie wielorodzinnym atrium może stanowić zamkniętą strefę wspólną, podnosząc jakość życia mieszkańców i sprzyjając integracji społecznej.

Znaczenie ekologiczne atrium

Współczesne atria projektowane są z myślą o zrównoważonym rozwoju. Służą poprawie bilansu energetycznego budynków dzięki efektowi komina termicznego, umożliwiają naturalną wentylację oraz akumulację ciepła. Przeszklone dachy i świetliki pozwalają maksymalizować wykorzystanie światła dziennego. W połączeniu z zielenią (ogród zimowy, zielone ściany) atrium staje się narzędziem bioklimatycznego projektowania, integrując funkcje estetyczne, użytkowe i środowiskowe.

Elastyczność formy i funkcji współczesnego atrium

Współczesne atrium nie musi mieć ściśle określonego kształtu ani jednej, przypisanej funkcji. To przestrzeń niezwykle elastyczna, która może przybierać formę prostego dziedzińca, wysokiego holu wejściowego, przeszklonego ogrodu zimowego czy nawet wewnętrznego patio z basenem. W zależności od potrzeb inwestora oraz kontekstu urbanistycznego, może być całkowicie otwarte, zadaszone szkłem lub częściowo osłonięte lekką konstrukcją. Współczesne projekty często rezygnują z klasycznej symetrii, skupiając się na łączeniu funkcji użytkowych i estetycznych oraz otwieraniu przestrzeni na światło i zieleń.

W Polsce atrium coraz częściej pojawia się w nowoczesnych biurowcach i obiektach publicznych. Przykładem może być atrium w Bibliotece Uniwersyteckiej w Warszawie (BUW) - otwarta przestrzeń łącząca wnętrze z ogrodem dachowym, gdzie roślinność, światło naturalne i przestrzeń publiczna tworzą spójną, przyjazną całość. Również Muzeum Śląskie w Katowicach wykorzystuje atrialny układ w organizacji podziemnych przestrzeni ekspozycyjnych, które doświetlane są przez przeszklone wieże świetlne, spełniające funkcję nowoczesnego odpowiednika atrium. W architekturze mieszkaniowej atria pojawiają się m.in. w projektach domów jednorodzinnych w stylu modernistycznym czy skandynawskim. Przykładem może być Dom Atrialny projektu Roberta Koniecznego (KWK Promes) - jego centralne, zadaszone, a jednocześnie otwieralne atrium pozwala na integrację funkcji dziennych i zapewnia mieszkańcom prywatność, jednocześnie wprowadzając do wnętrza światło i zieleń. Równie interesujący jest projekt Domu z dziedzińcem pracowni Ultra Architects, gdzie atrium pełni funkcję ogrodu wewnętrznego, widocznego z niemal każdego pomieszczenia w domu. W przypadku budynków wielorodzinnych funkcję atrium często pełni wspólny dziedziniec – np. w realizacjach nowoczesnych osiedli mieszkaniowych w Warszawie, Gdyni czy Wrocławiu. Osiedle Nowe Żerniki (WUWA2) we Wrocławiu zawiera wewnętrzne dziedzińce o charakterze półpublicznym, które dzięki atrialnej organizacji zapewniają mieszkańcom prywatność, bezpieczeństwo i kontakt z zielenią.

W polskich warunkach klimatycznych atria coraz częściej projektowane są jako przestrzenie całoroczne – dzięki zastosowaniu przeszkleń, rozsuwanych dachów lub osłon przeciwsłonecznych. Mogą pełnić funkcję zielonej strefy relaksu, domowej oranżerii, miejsca zabaw dla dzieci, jadalni letniej albo strefy pracy zdalnej z widokiem na roślinność.

Atrium w domu z antresolą

Atrium w domu z antresolą to nowoczesne rozwiązanie architektoniczne, łączące otwartość przestrzenną z funkcjonalnością i reprezentacyjnością wnętrza. W tego rodzaju układzie architektonicznym centralna część domu stanowi wysoki salon, który rozciąga się na dwie kondygnacje i otoczony jest z góry antresolą. Antresola pełni funkcję przestrzeni komunikacyjnej oraz dodatkowej powierzchni użytkowej, na przykład sypialni, domowego biura, biblioteki lub strefy relaksu. Głównym walorem atrium z antresolą jest poczucie przestronności i lepszy dostęp światła naturalnego. Przeszklenia w górnej części elewacji, a często także świetliki dachowe, pozwalają maksymalnie wykorzystać światło dzienne. Otwarcie pomieszczeń na przestrzeń wspólną sprzyja integracji domowników oraz zapewnia łatwiejszy kontakt wzrokowy i akustyczny pomiędzy piętrami.

Z funkcjonalnego punktu widzenia atrium z antresolą umożliwia elastyczne zagospodarowanie przestrzeni. Antresola nie wymaga zamykania pomieszczeń ścianami, dzięki czemu zachowana zostaje przestrzenna spójność całego wnętrza. Jednocześnie możliwe jest wydzielenie strefy prywatnej na piętrze, bez konieczności rezygnacji z kontaktu z centralnym miejscem domu. W aspekcie estetycznym, atrium z antresolą nadaje wnętrzu charakteru nowoczesnego, loftowego lub industrialnego. Ekspozycja konstrukcji nośnych, takich jak stalowe belki czy drewniane stropy, może stanowić ważny element kompozycyjny. Dodatkowo wysokość przestrzeni umożliwia instalację dużych lamp wiszących, roślin zwisających czy efektownych dekoracji pionowych. Atrium z antresolą to rozwiązanie wymagające starannego projektu akustycznego i termicznego. Otwartość przestrzeni może prowadzić do przenoszenia dźwięków oraz nierównomiernego rozkładu temperatury, dlatego warto zadbać o odpowiednie materiały wykończeniowe i systemy wentylacyjno-grzewcze.

Atrium w zabudowie dywanowej

Atrium w zabudowie dywanowej to rozwiązanie architektoniczne wykorzystywane w gęstej, niskiej zabudowie mieszkaniowej, gdzie budynki rozmieszczone są na planie siatki lub w układzie nieregularnym, a ich elewacje często stykają się ze sobą ścianami bocznymi. Taka konfiguracja ogranicza dostęp do światła naturalnego i przestrzeni otwartej, dlatego atrium staje się centralnym elementem organizującym układ funkcjonalny domu. W tym kontekście atrium pełni funkcję wewnętrznego dziedzińca - często pozbawionego dachu, otoczonego ze wszystkich stron pomieszczeniami mieszkalnymi. Stanowi jedyne miejsce zapewniające bezpośredni kontakt z otwartą przestrzenią i naturalnym światłem. Jego obecność umożliwia wentylację krzyżową, doświetlenie wnętrz oraz stworzenie prywatnej strefy relaksu, z której nie widać sąsiednich posesji. Rozwiązanie to ma szczególne znaczenie w kontekście komfortu użytkowania. Atrium może służyć jako ogród wewnętrzny, taras, patio lub przestrzeń półotwarta z funkcją salonu letniego. Przy odpowiednim zagospodarowaniu staje się przedłużeniem strefy dziennej i centrum życia domowego.

Otwarte niebo nad atrium wprowadza element zmienności światła, pogody i pory dnia do wnętrza budynku, wzbogacając doświadczenie przestrzeni mieszkalnej. Ze względu na klimat, atrium w zabudowie dywanowej w krajach o chłodniejszym klimacie może być przykryte przeszklonym dachem lub wyposażone w przesuwne zadaszenie. Takie rozwiązania pozwalają korzystać z tej przestrzeni przez cały rok, jednocześnie utrzymując jej wizualne i funkcjonalne powiązanie z otoczeniem. Przeszklenia mogą także pełnić funkcję bufora termicznego i akustycznego. Atrium w zabudowie dywanowej jest nie tylko odpowiedzią na ograniczenia przestrzenne, ale także elementem budującym tożsamość architektoniczną. Poprzez integrację z zielenią, wodą, światłem i materiałami naturalnymi, wprowadza do domu atmosferę intymności i harmonii z naturą. Jednocześnie poprawia jakość życia mieszkańców, oferując prywatność i estetyczną wartość dodaną.

Atrium w domu modułowym

W architekturze modułowej, opartej na powtarzalnych i prefabrykowanych jednostkach przestrzennych, atrium staje się elastycznym i funkcjonalnym narzędziem kształtowania wnętrz oraz przestrzeni zewnętrznych. Dzięki zastosowaniu prefabrykacji i swobodnemu zestawianiu modułów, możliwe jest tworzenie różnorodnych układów przestrzennych, w których atrium pełni rolę organizującą i integrującą. Atrium w domu modułowym najczęściej występuje jako wewnętrzny dziedziniec, wokół którego rozmieszczone są poszczególne jednostki mieszkalne. Może być ono otwarte na niebo lub przykryte lekką konstrukcją dachową, w zależności od warunków klimatycznych i funkcjonalnych wymagań użytkowników. Atrium pozwala na wprowadzenie naturalnego światła do wnętrz, wspomaga wentylację, a także integruje przestrzeń dzienną, jadalnianą i wypoczynkową w jedną spójną całość.

W projektach modułowych atrium może przyjmować różne formy: od kameralnych patio oddzielających moduły nocne od dziennych, po rozbudowane przestrzenie środkowe z ogrodem, miejscem zabaw czy małym basenem. Jego obecność poprawia jakość życia mieszkańców poprzez zapewnienie kontaktu z naturą, dostęp do światła dziennego oraz prywatności, której nie zapewnia otwarta przestrzeń zewnętrzna w tradycyjnym układzie urbanistycznym. Z technicznego punktu widzenia atrium może też pełnić funkcję strefy buforowej, stabilizującej temperaturę w przylegających modułach. Jego konstrukcja może uwzględniać przeszklone ściany, przesuwne panele czy ażurowe osłony przeciwsłoneczne, co daje dużą elastyczność adaptacyjną. W aspekcie estetycznym natomiast atrium wnosi do domu modułowego wartość symboliczną i użytkową - staje się sercem domu, miejscem spotkań, odpoczynku i kontaktu z środowiskiem naturalnym.

Atrium w minimalistycznym budownictwie

Minimalistyczne budownictwo, opierające się na zasadach prostoty, funkcjonalności i harmonii przestrzennej, chętnie wykorzystuje atrium jako centralny element kompozycyjny domu. W tego typu architekturze, gdzie dominują czyste linie, geometryczne bryły i ograniczona paleta materiałów, atrium pełni nie tylko funkcję estetyczną, lecz także praktyczną i symboliczną. Atrium w minimalistycznym domu zazwyczaj przybiera formę otwartego lub zadaszonego dziedzińca, umieszczonego w sercu budynku. Może być to przestrzeń całkowicie wewnętrzna lub półotwarta, otoczona przez przeszklenia, które zapewniają kontakt wzrokowy z zielenią, naturalnym światłem i zmieniającymi się warunkami atmosferycznymi. Taki zabieg pozwala na stworzenie intymnej strefy wypoczynku, wolnej od bodźców zewnętrznych i wizualnego chaosu. W projektach minimalistycznych atrium często zastępuje tradycyjne dekoracje - to światło, cień, tekstura materiałów i obecność natury tworzą atmosferę wnętrza.

Otwarcie przestrzeni ku górze, np. poprzez świetliki dachowe lub pustki przestrzenne, wzmacnia wrażenie przestronności i kontemplacji. Minimalistyczne atrium może zawierać pojedyncze drzewo, niewielki ogród kamienny, prosty zbiornik wodny lub subtelne elementy wodne i roślinne — zawsze podporządkowane zasadzie oszczędności formy. Funkcjonalnie atrium w minimalistycznym budownictwie wspiera naturalną wentylację i doświetlenie wnętrz, wpływając pozytywnie na bilans energetyczny domu. Działa także jako bufor termiczny, separując wnętrze od ekstremalnych warunków zewnętrznych. Dzięki przemyślanemu rozmieszczeniu otworów i przejść, atrium może służyć jako strefa przejściowa między różnymi funkcjami w domu (np. między strefą dzienną a nocną), nie zakłócając przy tym spójności przestrzeni.

Basen w domowym atrium

Zintegrowanie basenu z atrium w przestrzeni mieszkalnej to coraz popularniejsze rozwiązanie w nowoczesnej architekturze jednorodzinnej. Połączenie funkcji relaksacyjnej i reprezentacyjnej czyni z atrium z basenem nie tylko element luksusu, lecz także świadomego projektowania przestrzeni, w której człowiek pozostaje w bliskim kontakcie z naturą i wodą. Tego rodzaju układ wzmacnia atmosferę wypoczynku, oferując prywatne, na pół zewnętrzne środowisko o wysokim komforcie użytkowania. Basen umieszczony w domowym atrium może mieć różne formy: od niewielkiego zbiornika do chłodzenia stóp, przez klasyczny basen rekreacyjny, aż po strefę SPA z jacuzzi i prysznicem zewnętrznym. Architekci często stosują materiały naturalne, takie jak drewno egzotyczne, kamień, beton architektoniczny czy szkło strukturalne, by podkreślić związek między przestrzenią zewnętrzną a wnętrzem domu. Basen w atrium może być odkryty, częściowo zadaszony lub całkowicie chroniony przeszkleniem, co umożliwia jego użytkowanie przez cały rok. W warunkach klimatycznych umiarkowanych kluczową rolę odgrywa przemyślane zadaszenie: przeszklony dach, rozsuwane panele lub pergole z automatycznymi żaluzjami pozwalają regulować nasłonecznienie, temperaturę i wentylację przestrzeni. Systemy te zwiększają komfort użytkowania i pozwalają przekształcić atrium z basenem w całoroczną strefę wellness. Istotne jest również zastosowanie odpowiednich systemów grzewczych i wentylacyjnych, aby zapewnić optymalne warunki mikroklimatyczne. Poza funkcją rekreacyjną basen w atrium pełni także rolę estetyczną. Lustrzana tafla wody odbijająca architekturę domu, oświetlenie LED, elementy wodne (np. ściany wodne, fontanny), a także zieleń wokół zbiornika wzmacniają wrażenie harmonii i luksusu. Odpowiednio zaprojektowane nocne oświetlenie potęguje wrażenie głębi i intymności, czyniąc z atrium z basenem serce wieczornego życia domowego. Z punktu widzenia użytkownika, atrium z basenem sprzyja aktywności fizycznej, regeneracji oraz integracji domowników. To także wyjątkowa przestrzeń towarzyska - idealna na przyjęcia, relaks czy kameralne spotkania. Rozwiązanie to wymaga jednak starannego projektu i wysokiej jakości wykonania, by zapewnić trwałość, bezpieczeństwo i komfort użytkowania przez cały rok.

FAQ - Współczesne atrium

Atrium po wielu latach zapomnienia wraca do budownictwa mieszkalnego. Nieco odmienione, często przystosowane do panującego na danej szerokości geograficznej klimatu. To wyjątkowe pomieszczenie bez dachu nadal zachwyca, latem przyciąga domowników i oczarowuje gości. Czy warto zatem poświęcić kilkanaście lub kilkadziesiąt metrów kwadratowych powierzchni mieszkalnej na atrium? Tak, jeśli tylko można je zbudować bez uszczerbku na funkcjonalności domu. Zarówno atrium bez dachu, jak i zadaszony salon w atrium, pięknie się prezentują i sprawiają, że dom staje się wyjątkowy, a samo atrium zachwyca wysokim sufitem i często jest antidotum na niewielką powierzchnię salonu. W długich, ale wąskich salonach, na planie atrialnym, warto zadbać o to, żeby sufit nad atrium znajdował się na różnych poziomach, załamywał i przekłamywał przestrzeń, tworząc zachwycające pomieszczenie.